Sajan Sant Karhu eh Kaam

ਸਾਜਨ ਸੰਤ ਕਰਹੁ ਇਹੁ ਕਾਮੁ

ਡਾ: ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸਮਰਾਓ

ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਇਕ ਮਹਤੱਵਪੂਰਣ ਵਡਿਆਈ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਿਚ ਕਾਮ, ਕ੍ਰੋਧ, ਲੋਭ, ਮੋਹ ਅਤੇ ਹੰਕਾਰ ਨੂੰ ਵਸ ਕਰਨ ਤੇ ਜੋਰ ਦਿਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਪੰਜਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਨ ਦੱਸ ਕੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਜੇ ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਸੇ ਇਕ ਦਾ ਵੀ ਤਵਾਜਨ ਵਿਗੜ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਕ ਮੱਨੁਖ ਦੀ ਹੀ ਮਨੋਦਸ਼ਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਸਗੋਂ ਸਮੂਚੇ ਸਮਾਜ ਤੇ ਮਾੜਾ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਗਵਾਹ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਾਣੀ ਵਿਚ ਲਿਖ ਕੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਅਮਲੀ ਪੂਰਨੇ ਪਾ ਕੇ ਵੀ ਇਸ ਕਾਰਜ ਦੀ ਮਹਤੱਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ ਹੈ। ਜਿਥੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਨੇ ਗੁਰਗੱਦੀ ਦੇਣ ਦੇ ਮਸਲੇ ਵਿਚ ਲੋਭ ਤੇ ਮੋਹ ਦੇ ਤਿਆਗ ਦੀ ਉੱਚੀ ਪਿਰਤ ਪਾਈ ਉਥੇ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਨੇ ਮੱਨੁਖਤਾ ਦੇ ਜ਼ਮੀਰੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸੁਰਖਿਆ ਲਈ ਸ਼ਾਂਤ-ਚਿੱਤ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇ ਕੇ ਕ੍ਰੋਧ ਤੇ ਹੰਕਾਰ ਦੇ ਤਿਆਗ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨ ਮਿਸਾਲ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਾਮ ਵਿਜਯ ਦੀ ਜੋ ਅਦੁੱਤੀ ਉਦਾਹਰਣ ਚ੍ਰਿਤ੍ਰੋਪਾਖਿਆਨ ਕਾਂਡ ਵਿਚ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਉਹੋ ਜਿਹੀ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਨਾ ਪਹਿਲਾਂ ਕਦੇ ਮਿਲੀ ਤੇ ਨਾ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਮਿਲੇਗੀ।

ਪਰ ਸਿੱਖੀ ਵਿਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਦਰਾਂ ਦੇ ਇੰਨੇ ਮਹਾਨ ਆਦਰਸ਼ ਕਾਇਮ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜ਼ੂਦ ਵੀ ਅਜੋਕੇ ਸਿੱਖ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਘਾਣ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਜੋਕਾ ਸਿੱਖ ਲਾਲਸਾ ਵਿਚ ਬੇ ਸਬਰਾ ਹੋ ਕੇ ਮਾਇਆ ਇੱਕਠੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜੀਵਨ ਦੇ ਹਰ ਖੇਤਰ ਵਿਚ, ਇਥੋਂ ਤੀਕ ਕਿ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿਚ ਵੀ, ਮੋਹ ਵਸ ਪ੍ਰੀਵਾਰਕ ਜੀਆਂ ਨੂੰ ਹੀ ਪਹਿਲ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਧਰਮ, ਕਾਨੂੰਨ ਤੇ ਸਭਿਅਤਾ ਤੋਂ ਆਕੀ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੀ ਸੰਤਾਨ ਨੂੰ ਹੀ ਝੂਠੇ ਹੰਕਾਰ ਦੀ ਬਲੀ ਚੜ੍ਹਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕਈ ਸਿੱਖ ਧੀਆਣੀਆਂ ਜੰਮਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੇ ਕਈ ਜਵਾਨੀ ਵਿਚ ਪੈਰ ਧਰਦਿਆਂ ਹੀ ਸਿੱਖ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਹਊਮੈ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਰ ਇਨਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਗੱਲ ਵਧਦੀ ਚ੍ਰਿਤਰਹੀਣਤਾ ਹੈ ਜੋ ਅੰਦਰਖਾਤੇ ਸਿੱਖੀ ਨੂੰ ਖੋਰਾ ਲਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਹੁਣ ਧਾਰਮਿਕ ਕਾਡਰ ਨੂੰ ਵੀ ਨਿਗਲਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਕਈ ਧਾਰਮਿਕ ਚੌਧਰੀ ਤੇ ਕਾਰਿੰਦੇ ਤਾਂ ਭੇਖ ਦੀ ਆਡ ਵਿਚ ਵਿਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਸਥਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੀਆਂ ਬਦਚਲਣੀਆਂ ਨਾਲ ਅਪਵਿੱਤਰ ਕਰਨੋਂ ਸੰਕੋਚ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਇਹ ਭੇਖੀ ਆਪਣਾ ਚੋਲਾ ਤਾਂ ਦਾਗ਼ਦਾਰ ਕਰਦੇ ਹੀ ਹਨ, ਦੂਜਿਆਂ ਲਈ ਵੀ ਅਨੈਤਿਕ ਪੈੜਾਂ ਛੱਡ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਰੁਝਾਨ ਹਰ ਸਿੱਖ ਲਈ ਸੰਜੀਦਗੀ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰਨਯੋਗ ਹੈ।

ਅਜਿਹੇ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਵਹਿਣ ਦੀ ਉਦਾਹਰਣ ਦੇਣ ਲਈ ਇਕ ਸੱਚੀ ਘਟਨਾ ਬਿਆਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਜਿਸ ਵਿਚ ਕੇਵਲ ਨਾਂ, ਥਾਂ ਤੇ ਪਤੇ ਹੀ ਬਦਲੇ ਹੋਏ ਹਨ।

ਮੈਂ ਹਰ ਸਾਲ ਚਾਰ ਪੰਜ ਹਫ਼ਤੇ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ ਤੇ ਸਭ ਦੋਸਤਾਂ ਮਿੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਆਉਂਦਾ ਹਾਂ। ਜਿਨਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਮਿਲ ਸਕਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਰਾਜੀ ਖੁਸ਼ੀ ਇੱਧਰੋਂ ਉਧਰੋਂ ਪਤਾ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਜੁਲਾਈ ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਗਿਆ ਤਾਂ ਜਾਂਦੇ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਇਕ ਕੰਮ ਵਿਚ ਅਜਿਹਾ ਉਲਝਿਆ ਕਿ ਡੇਢ ਹਫਤਾ ਕਿਤੇ ਨਾ ਜਾ ਸਕਿਆ। ਇਸੇ ਕੰਮ ਹਿੱਤ ਇਕ ਦਿਨ ਮੀਟਿੰਗ ਸੈਕਸ਼ਨ ਦੇ ਸੁਪ੍ਰਿੰਟੈਂਡੈਂਟ ਪਿੰਕੇ ਕੋਲ ਇਕ ਪੁਰਾਣੇ ਸਲੇਬਸ ਦੀ ਫਾਈਲ ਪਤਾ ਕਰਨ ਗਿਆ। ਪਿੰਕਾ ਮੇਰੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਸੀ ਤੇ ਮੇਰਾ ਅਜੀਜ਼ ਸੀ। ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਉਸ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਮੇਰੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੀ ਪੈਂਦੀ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਹਰ ਸਾਲ ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ਠੇਕੇ ਤੇ ਦੇਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਚਲਦੇ ਠੇਕੇ ਦਾ ਰੇਟ ਵੀ ਉਸੇ ਤੋਂ ਦਰਿਆਫ਼ਤ ਕਰਦਾ ਸਾਂ। ਫਾਈਲ ਤੇ ਠੇਕੇ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਦ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਨਾਲ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸੰਤ ਗੁਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਦਾ ਹਾਲ ਪੁੱਛਿਆ।

ਗੁਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਪ੍ਰਮੰਨੀ ਹਸਤੀ ਸੀ ਤੇ ਸਭ ਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਮੇਰਾ ਬਹੁਤ ਕਰੀਬੀ ਮਿਤੱਰ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਨਾਂ ਸੁਣ ਕੇ ਪਿੰਕੇ ਦਾ ਮੂੰਹ ਕਸਿਆ ਗਿਆ। ਥੋੜਾ ਸੋਚ ਕੇ ਕਹਿਣ ਲਗਿਆ, "ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਸਾਹਿਬ, ਮਾੜੇ ਦਾ ਮਾੜਾ ਹਾਲ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਈ ਐ।" ਉਸ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਮੈਂ ਠਠੰਬਰ ਗਿਆ। ਮੈਨੂੰ ਲਗਿਆ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਖੁਲ੍ਹ ਕੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਵੀ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੋਵੇ ਪਰ ਮੇਰਾ ਲਿਹਾਜ ਕਰ ਕੇ ਝਿਜਕ ਗਿਆ ਹੋਵੇ। ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਅਜੇ ਹੁਣੇ ਤਾਂ ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਦੀ ਵਧਾਈ ਦੇਣ ਵੇਲੇ ਗੁਰਪਾਲ ਨਾਲ ਮੇਰੀ ਲੰਮੀ ਗੱਲ ਬਾਤ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਤਾਂ ਉਹ ਚੜਦੀਆਂ ਕਲਾਂ ਵਿਚ ਸੀ। ਫਿਰ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿਚ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਕੀ ਹੋ ਗਿਆ? ਇਹ ਸੋਚ ਕੇ ਕਿ ਕਿਸੇ ਭਾਈਚਾਰਕ ਰੰਜਸ਼ ਕਾਰਣ ਪਿੰਕਾ ਉਸ ਦੀ ਬਦਖੋਈ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਦਾਅ ਉਸ ਦੇ ਦਿਲ ਦੀ ਗੱਲ ਕਢਵਾਉਣੀ ਚਾਹੀ।

"ਕੀ ਗੱਲ, ਕੋਈ ਢਿੱਲਾ ਮੱਠਾ ਹੋ ਗਿਆ ਐ ਸੰਤ?" ਮੈਂ ਟੇਢੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੁਛਿਆ।

"ਨਹੀਂ ਜੀ, ਢਿੱਲੇ ਮੱਠੇ ਕਾਹਨੂੰ ਹੁੰਨੇ ਐਂ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਲੋਕ। ਥੌਡਾ ਤਾਂ ਦੋਸਤ ਐ, ਥੌਨੂੰ ਤਾਂ ਪਤਾ ਈ ਐ ਉਸ ਦੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਦਾ।" ਉਹ ਬੋਲਿਆ।

ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਉਹ ਉਸ ਦੀਆਂ ਚੰਗੀਆਂ ਮਾੜੀਆਂ "ਹਰਕਤਾਂ " ਨਾਲ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਵਲੇਟ ਲਵੇ, ਮੈਂ ਕਿਹਾ, "ਬਈ ਮੇਰੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨਾਲ ਸਾਲ ਬਾਦ ਘੰਟੇ ਦੋ ਘੰਟੇ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਹੁੰਦੀ ਐ। ਨਾਲੇ ਦੂਜੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਕੰਮ ਐ। ਕਿੱਥੇ ਪਤਾ ਚਲਦਾ ਐ ਬੰਦੇ ਬਾਰੇ ਸਭ ਕੁਝ ਦਾ। ਐਸ ਵਾਰ ਤਾਂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਚੱਕਰਾਂ ਵਿਚ ਹਾਲੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਲ ਈ ਨੀ ਗਿਆ। ਜਾਵਾਂਗਾ ਤਾਂ ਮਿਲਾਂਗਾ ਸਭ ਨੂੰ। ਪਰ ਜੇ ਕੋਈ ਖਾਸ ਹੀ ਭਾਣਾ ਵਰਤ ਗਿਆ ਐ ਤਾਂ ਦੱਸ, ਅੱਜ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਈ ਟਾਈਮ ਕੱਢ ਲੈਨਾਂ।"

"ਭਾਣਾ ਤਾਂ ਖਾਸ ਈ ਐ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਸਾਹਿਬ, ਪਰ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਡੇ ਬਚਿੱਆਂ ਵਰਗੇ ਹਾਂ, ਤੁਹਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਮੂੰਹ ਨਹੀਂ ਖੋਹਲ ਸਕਦੇ। ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਸਭ ਨੂੰ ਪਤਾ ਐ। ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਪੁੱਛ ਲਿਓ।"

ਮੈਨੂੰ ਲਗਿਆ ਪਿੰਕਾ ਝੂਠ ਨਹੀਂ ਬੋਲਦਾ। ਪਿਓ ਦੇ ਹਾਣ ਦਾ ਸਮਝ ਕੇ ਸੱਚੀ ਮੁੱਚੀ ਉਹ ਮੇਰੀ ਸ਼ਰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਵਾਹੀ ਕਰਦਾ ਸਾਂ ਇਹ ਮੇਰੇ ਵੱਡੇ ਲੜਕੇ ਦਾ ਜੋੜੀਦਾਰ ਹੋਇਆ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਨਾਲ ਨਾਲ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਦੋਵੇਂ ਇਕਠੇ ਟ੍ਰੈਕਟਰ ਚਲਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਮੈਂਨੂੰ ਚਾਚਾ ਸੱਦਦਾ ਸੀ।

ਉਸ ਦੇ ਤਿਲਾਂ ਵਿਚੋਂ ਤੇਲ ਨਾ ਨਿਕਲਦੇ ਵੇਖ ਮੈਂ ਘਰੇ ਆ ਗਿਆ। ਬੇਚੈਨੀ ਕਾਰਣ ਗੁਰਪਾਲ ਦਾ ਗੁਰਮੁਖ ਚੇਹਰਾ ਤੇ ਉਸ ਨਾਲ ਬਿਤਾਏ ਬਚਪਨ ਦੇ ਦਿਨ ਮੈਨੂੰ ਘੜੀ ਮੁੜੀ ਯਾਦ ਆਈ ਜਾਣ। ਉਹ ਭਾਵੇਂ ਉਮਰ ਵਿਚ ਮੇਰੇ ਨਾਲੋਂ ਥੋੜਾ ਵਡਾ ਸੀ ਪਰ ਅਸੀਂ ਇਕੋ ਕਲਾਸ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਦੇ ਸਾਂ ਤੇ ਇਕੋ ਬੈਂਚ ਤੇ ਬੈਠਦੇ ਸਾਂ। ਸਵੇਰੇ ਇੱਕਠੇ ਸਕੂਲ ਜਾਣ ਲਈ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਬਾਹਰ ਨਹਿਰ ਦੇ ਪੁਲ ਤੇ ਮੇਰੀ ਉਡੀਕ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਉਹ ਬਹੁਤ ਸ਼ਰੀਫ ਲੜਕਾ ਸੀ, ਮੇਰਾ ਆਦਰ ਵੀ ਬੜਾ ਕਰਦਾ ਸੀ ਤੇ ਸਹਾਇਤਾ ਵੀ। ਦਸਵੀਂ ਤੋਂ ਬਾਦ ਸਾਡੇ ਰਸਤੇ ਅਲੱਗ ਹੋ ਗਏ। ਮੈਂ ਕਾਲਜ ਪੜ੍ਹਨ ਚਲਾ ਗਿਆ ਤੇ ਉਹ ਕੋਈ ਛੋਟਾ ਕੋਰਸ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਹੀ ਅਧਿਆਪਕ ਲਗ ਗਿਆ। ਫਿਰ ਵੀ ਸਾਡੇ ਦੋਸਤਾਨਾ ਤਾਲੂਕਾਤ ਬਰਕਰਾਰ ਰਹੇ। ਅਸੀਂ ਅਕਸਰ ਮਿਲਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਤੇ ਦੁਖ ਸੁਖ ਸਾਂਝੇ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ।

1980 ਵਿਆਂ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਗੇੜਾ ਖਾਣ ਲਗੇ, ਉਹ ਗਰਮ ਖਿਆਲੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠ ਆ ਗਿਆ। ਪਹਿਲਾਂ ਧਰਮ ਕਰਮ ਤੋਂ ਕੋਰਾ ਗੁਰਪਾਲ ਹੁਣ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਬਾਣੀ ਦੇ ਗੁਟਕੇ ਪੜ੍ਹਨ ਲਗਿਆ ਤੇ ਸਿੱਖੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਲਗਿੱਆ। ਉਸ ਨੇ ਕੇਸਰੀ ਦਸਤਾਰ ਸਜਾ ਲਈ ਤੇ ਅਮ੍ਰਿਤਪਾਨ ਕਰ ਲਿਆ। ਜਦੋਂ ਜਾਓ ਉਹ ਗਰਮ ਦਲੀਲਾਂ ਨਾਲ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰੇ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਾ। 1984 ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਉਸ ਨੂੰ ਕਾਫੀ ਦੁੱਖ ਪਹੁੰਚਿਆ ਤੇ ਉਹ ਸਕੂਲੀ ਕੰਮ ਕਾਜ ਤੋਂ ਉਪਰਾਮ ਰਹਿਣ ਲਗਿਆ। ਇਸੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਦਾਹੜਾ ਖੁੱਲਾ ਛੱਡ ਕੇ ਸਿੱਧੀ ਪੱਗ ਬੰਨਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤੀ ਤੇ ਸੰਤੀ ਬਾਣਾ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲਿਆ। ਹੌਲੀ 2 ਉਸ ਦਾ ਧਿਆਨ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨਿੱਕੇ ਜਿਹੇ ਗੁਰਦਵਾਰੇ ਵਲ ਮੁੜਿਆ ਤੇ ਉਹ ਇਸ ਨੂੰ ਇਕ ਮਹਾਨ ਗੁਰਧਾਮ ਬਨਾਉਣ ਦੇ ਮਨਸੂਬੇ ਵਿਚ ਰੁਝ ਗਿਆ।

ਇਹ ਗੁਰਦਵਾਰਾ ਉਸ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਲਹਿੰਦੇ ਪਾਸੇ ਕੰਮੀਆਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਵਲ ਪਈ ਖੁਲੀ ਸ਼ਾਮਲਾਤ ਜਮੀਨ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਉੱਨਤ ਕਰਨ ਲਈ ਦਿਨ ਰਾਤ ਇਕ ਕਰ ਦਿਤਾ। ਪਿੰਡ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਗੁਰਦਵਾਰੇ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰ ਦਿਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅਖੰਡਪਾਠ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕੀਤਾ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਨਿਸ਼ੁਲਕ ਪਾਠ ਕਰਨ ਲਈ ਪਿੰਡ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਪਾਠੀਆਂ ਦੀ ਇਕ ਟੀਮ ਖੜ੍ਹੀ ਕਰ ਲਈ। ਲਗਾਤਾਰ ਚੜ੍ਹਾਵਿਆਂ ਤੇ ਉਗਰਾਹੀਆਂ ਕਾਰਨ ਦੇਖਦੇ ਹੀ ਦੇਖਦੇ ਸੰਗੇਮਰਮਰ ਦਾ ਇਕ ਆਲੀਸ਼ਾਨ ਗੁਰਧਾਮ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆ ਗਿਆ। ਪਿੰਡ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਸਨਮਾਨ ਵਜੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸਰਬਸੰਮਤੀ ਨਾਲ ਪਿੰਡ ਦਾ ਸਰਪੰਚ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਜੋ ਉਸ ਨੇ ਠੁਕਰਾ ਦਿਤੀ। ਇਸ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਦੂਣੀ ਚੌਣੀ ਹੋ ਗਈ। ਸਕੂਲੀ ਨੌਕਰੀ ਤੋਂ ਅਗੇਤਰਾ ਅਵਕਾਸ਼ ਲੈ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਘਰ ਬਾਰ ਨੂੰਹ-ਪੁਤਾਂ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿਤਾ ਤੇ ਆਪ ਆਪਣਾ ਸਮੂਚਾ ਜੀਵਨ ਗੁਰਦਵਾਰੇ ਦੀ ਸੇਵਾ ਲੇਖੇ ਲਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰਣ ਕਰ ਲਿਆ। ਹੁਣ ਉਹ ਨਪਿਆ-ਤੁਲਿਆ ਬੋਲਦਾ ਸੀ। ਲੋਕ ਸੁਭਾਵਿਕ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਤੇ ਫਿਰ ਸੰਤ ਜੀ ਕਹਿ ਕੇ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨ ਲਗ ਪਏ ਸਨ।

ਪਿਛਲੀ ਵਾਰ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਗੁਰਦਵਾਰੇ ਹੀ ਮਿਲਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਹੱਥੀਂ ਲੰਗਰ ਛਕਾਇਆ ਤੇ ਗੁਰਦਵਾਰੇ ਦੀ ਨਵਨਿਰਮਤ ਬਹੁਮੰਜ਼ਲੀ ਇਮਾਰਤ ਦਿਖਾਈ। ਲੰਗਰ ਹਾਲ, ਦੀਵਾਨ ਹਾਲ, ਦੋ ਯਾਤਰੀ ਕਮਰੇ, ਗ੍ਰੰਥੀ ਨਿਵਾਸ ਤੇ ਦਫ਼ਤਰ ਆਦਿ ਢੁਕਵੇਂ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਨਾਲ ਫੱਬ ਰਹੇ ਹਨ। ਵਿਸਵਾਸ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆ ਰਿਹਾ ਕਿ ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆਂ ਵਿਚ ਹਾਂ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਪਿੰਡ ਵਿਚ। ਉਸ ਨੇ ਦਸਿਆ ਕਿ ਗੁਰਦਵਾਰੇ ਲਈ ਕਦੇ ਕੋਈ ਗ੍ਰੰਥੀ ਨਹੀ ਰਖਿਆ। ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਆਪ ਹੀ ਵੱਡੇ ਸਵਖਤੇ ਉੱਠ ਕੇ ਵਾਕ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਪਾਠ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਮੀਂਹ ਕਣੀ ਤੇ ਹਨੇਰੇ ਵਿਚ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਸਵੇਰੇ ਘਰੋਂ ਆਉਣਾ ਔਖਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਰਾਤ ਨੂੰ ਗ੍ਰੰਥੀ ਨਿਵਾਸ ਵਿਚ ਹੀ ਟਿਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਉਸ ਦੀ ਨਿਸ਼ਕਾਮ ਮਿਹਨਤ ਵੇਖ ਕੇ ਗੱਦ 2 ਹੋ ਗਿਆ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂ ਉਸ ਸਾਹਮਣੇ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣਾ ਆਪ ਛੋਟਾ 2 ਲਗਣ ਲਗਿਆ। ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਉੱਦਮ ਵਿਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ। ਮੇਰੀ ਇਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਪਰਚੀ ਕੱਟ ਦੇ।" ਮੈਂ ਇਕ ਹਜ਼ਾਰ ਦਾ ਨੋਟ ਜੇਬ ਚੋਂ ਕੱਢਿਆ ਤੇ ਮੇਜ਼ ਤੇ ਰੱਖ ਦਿਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਬਿਨਾ ਕੁਝ ਕਹੇ ਮੈਨੂੰ ਰਸੀਦ ਦੇ ਦਿਤੀ।

ਅੱਜ ਮੈਂ ਇਸ ਨਿਸ਼ਕਾਮ ਪੁਰਖ ਬਾਰੇ ਤਾਜਾ ਤੱਥ ਜਾਨਣ ਲਈ ਬੇਤਾਬ ਸਾਂ। ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਜੇ ਉਸ ਨਾਲ ਕੋਈ ਐਸੀ ਵੈਸੀ ਗੱਲ ਹੋਈ ਹੋਈ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਭਰਾ ਨੇ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਦਸਣਾ। ਇਸ ਲਈ ਭਰਾ ਨੂੰ ਫੋਨ ਕਰਨ ਦੀ ਗੱਲ ਛੱਡ ਮੈਂ ਸਾਢੇ ਪੰਜ ਵਜੇ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਨ ਲਗਿਆ। ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਸਾਢੇ ਪੰਜ ਵਜੇ ਅਰਬਨ ਐਸਟੇਟ ਦੇ ਕਈ ਬਜ਼ੁਰਗ ਮੇਰੇ ਘਰ ਲਾਗਲੇ ਪਾਰਕ ਵਿਚ ਇੱਕਠੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਮੇਰਾ ਗਰਾਈਂ ਤੇ ਸੀਨੀਅਰ ਸਕੂਲੀ ਜਮਾਤੀ ਪੰਡਤ ਦੇਵ ਦੱਤ ਵੀ ਆਇਆ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਮੇਰੇ ਗਵਾਂਢ ਵਿਚ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ ਤੇ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਨਿੱਕੀਆਂ ਮੋਟੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦਾ ਮੇਰਾ ਮੁਖ ਸ੍ਰੋਤ ਸੀ। ਸਮਾਂ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਮੈਂ ਬਾਹਰ ਗੇਟ ਕੋਲ ਖੜਾ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਲੰਘਦੇ ਪੰਡਤ ਨੂੰ ਸ਼ਰਬਤ ਪਿਆਉਣ ਬਹਾਨੇ ਅੰਦਰ ਲੈ ਆਇਆ। ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਲਿਆਏ ਟੈਂਗ ਨਾਲ ਠੰਡਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਦ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, "ਪੰਡਤ ਜੀ! ਹੋਰ, ਪਿੰਡਾਂ ਵੱਲ ਦਾ ਕੀ ਹਾਲ ਐ? ਕਹਿਣ ਲਗਿਆ, “ਪਿੰਡ ਸਾਲੇ ਨੇ ਕਿੱਥੇ ਜਾਣਾ ਐ? ਜਿਥੇ ਸੀ ਉੱਥੇ ਈ ਐ।"

"ਸਾਲ ਭਰ ਵਿਚ ਕੋਈ ਨਵੀਂ ਗੱਲ ਹੋਈ ਹੋਵੇ? “ ਮੈਂ ਦੁਹਰਾਅ ਕੇ ਪੁੱਛਿਆ।

ਕਹਿਣ ਲਗਿਆ,“ਹਾਂ ਗੁਲਾਮ ਘਮਾਰ ਦੀ ਮਾਂ ਰਹਿਮੀ ਮਰ ਗਈ ਐ।"

“ਚਲੋ, ਉਮਰ ਹੰਢਾ ਕੇ ਤਾਂ ਜਾਣਾ ਈ ਹੋਇਆ ਸਭ ਨੇ। ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਹੋਰ ਕੋਈ ਚਰਚਾ?” ਮੈਂ ਫਿਰ ਘੁਮਾ ਕੇ ਪੁਛਿੱਆ।

ਕਹਿਣ ਲਗਿਆ,” ਚਰਚਾ ਦੀ ਬੜੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੋਈ ਕਿ ਦੇਬ ਤਖਾਣ ਦੀ ਨੂੰਹ ਨੂੰ ਮਿੱਠੂ ਝਿਊਰ ਦਾ ਮੂੰਡਾ ਕੱਢ ਕੇ ਲੈ ਗਿਆ। ਪੁਲਸ ਨੇ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਦੋਵੇਂ ਕੁਲਛੇਤਰ ਦੇ ਟੇਸ਼ਣ ਤੋਂ ਫੜ ਲਏ।"

ਮੁਢੋਂ ਘੁੱਥੇ ਪੰਡਤ ਨੂੰ ਮੈਂ ਸਿੱਧੀ ਤਰਾਂ ਪੁੱਛਿਆ, “ਉਹ ਆਪਣਾ ਬੇਲੀ ਹਸਨਪੁਰ ਦਾ ਗੁਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਹੋਇਆ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਉਹਦਾ ਕੀ ਹਾਲ ਐ?”

“ਉਹ ਮਾਸਟਰ ਗੁਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਜੋ ਸੰਤ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ, ਉਹਨੂੰ ਤਾਂ ਬਈ ਊਜ ਲਗ ਗੀ।"

ਮੇਰੇ ਕੰਨ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਗਏ ਤੇ ਕਲੇਜਾ ਧੜਕਣ ਲਗ ਪਿਆ। "ਕੀ ਊਜ?” ਮੈਂ ਪੂੱਛਿਆ।

ਮੇਰੀ ਗੱਲ ਸੁਣਦਿਆ ਹੀ ਖੁਲ੍ਹ ਕੇ ਕਹਿਣ ਲਗਿਆ,”ਉਸ ਨੇ ਕਈ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਨੌਕਰੀ ਛੱਡ ਕੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਨੇੜੇ ਕਿਸੇ ਦੇ ਦੋ ਕਮਰਿਆਂ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜੀ ਸਕੂਲ ਖੋਹਲਿਆ ਸੀ। ਸਕੂਲ ਦੀ ਸਫਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਉਸ ਨੇ ਬੇਗੂ ਚੌਕੀਦਾਰ ਦੀ ਨੂੰਹ ਕਰਮੋਂ ਲਾ ਲਈ। ਕਰਮੋਂ ਦਾ ਘਰ ਵਾਲਾ ਰੋਡਾ ਤਾਂ ਗੁਜ਼ਰ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਹੈ ਬੜੀ ਜਵਾਨ ਤੇ ਸੋਹਣੀ ਸੁਨਖੀ ਸੀ। ਇਹ ਗੁਰਪਾਲ ਉਸ ਨੂੰ ਸਫਾਈ ਕਰਨ ਆਈ ਨੂੰ ਇਕ ਕਮਰੇ 'ਚ ਨੂੰ ਵਾੜ ਲਿਆ ਕਰੇ ਤੇ ਦੂਜੇ ਵਿਚੋਂ ਦੀ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿਆ ਕਰੇ। ਕੁਝ ਸਾਲ ਇੱਦਾਂ ਈ ਚਲਦਾ ਰਿਹਾ ਫਿਰ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਕਈ ਹੋਰ ਇੰਗਲਿਸ਼ ਸਕੂਲ ਖੁਲਣ ਕਰਕੇ ਉਸ ਦਾ ਸਕੂਲ ਬੰਦ ਹੋ ਗਿਆ। ਮਾਸਟਰ ਗੁਰਦਵਾਰੇ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸੀ ਤੇ ਪਾਠ ਵੀ ਆਪ ਹੀ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਉਥੇ ਸੱਦਣ ਲਗ ਪਿਆ। ਤਿੰਨ ਵਜੇ ਜਦੋਂ ਉਹ ਪਾਠ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦਾ, ਏਕੋਂਕਾਰ ਸੁਣਦਿਆਂ ਹੀ ਕਰਮੋਂ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਦੇ ਬਹਾਨੇ ਉਥੇ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੀ। ਸਾਰਾ ਪਿੰਡ ਘੂਕ ਸੁੱਤਾ ਪਿਆ ਹੁੰਦਾ, ਉਹ ਦੋਵੇ ਉੱਥੇ ਮਿਲਾਪ ਕਰਦੇ। ਗਿਆਨੀ ਪਾਠ ਕਰਨਾ ਛੱਡ ਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਅੰਦਰਲੇ ਬਾਰ ਪਿੱਛੇ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਤੇ ਫੇਰ ਬਾਹਰ ਲਿਆ ਕੇ ਪ੍ਰਸਾਦ ਦੇ ਕੇ ਤੋਰ ਦੇਂਦਾ। ਕਾਫੀ ਦੇਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪਤਾ ਨਾ ਲਗਿਆ।"

“ਫੇਰ?” ਮੈਂ ਸਾਂਹ ਰੋਕ ਕੇ ਪੁਛਿਆ।

ਪੰਡਿਤ ਬੋਲਿਆ, “ਫੇਰ ਇਕ ਦਿਨ ਲਾਊਡ ਸਪੀਕਰ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣ ਕੇ ਮਾਧੋ ਦੇ ਮੂੰਡੇ ਬਿੱਲੂ ਦੀ ਅੱਖ ਖੁਲ੍ਹ ਗਈ। ਕੁਝ ਦੇਰ ਬਾਦ ਲਾਊਡ ਸਪੀਕਰ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਣ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਲਾਈਟ ਚੈਕ ਕੀਤੀ। ਲਾਈਟ ਤਾਂ ਆਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਗਿਆਨੀ ਦੀ ਪੜ੍ਹਦੇ 2 ਅੱਖ ਲਗ ਗਈ ਹੋਣੀ ਐ। ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਫਿਰ ਇਵੇਂ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਸੁੱਖੀ ਨਾਲ ਪਾਠ ਟੁੱਟਣ ਗੱਲ ਕੀਤੀ। ਸੁੱਖੀ ਆਪ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਨਣ ਦੀ ਤਾਕ ਵਿਚ ਸੀ। ਬਲਵੰਤ ਤੇ ਸੁਖਵੰਤ ਦੋਹਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਤਾਬੇ ਸੌਂਦਾ ਫੜਨ ਦੀ ਸਕੀਮ ਘੜੀ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਉਹ ਤਿੰਨ ਵਜੇ ਹੀ ਗੁਰਦਵਾਰੇ ਤੋ ਬਾਹਰ ਓਹਲੇ ਵਿਚ ਖੜੇ ਹੋ ਗਏ। ਲਾਊਡ ਸਪੀਕਰ ਬੋਲਿਆ ਤਾਂ ਥੋੜੀ ਦੇਰ ਬਾਦ ਕਰਮੋਂ ਆਈ ਤੇ ਅੰਦਰ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਲੰਘ ਗਈ। ਪਲਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਲਾਊਡ ਸਪੀਕਰ ਬੰਦ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅੰਦਰ ਜਾ ਕੇ ਦੇਖਿਆ, ਦੀਵਾਨ ਹਾਲ ਖਾਲੀ ਸੀ। ਥੋੜੀ ਦੇਰ ਪਿਛੋਂ ਦੋਵੇ ਅੰਦਰ ਪਾਸਿਉਂ ਹਾਲ ਵਿਚ ਆਏ ਤਾਂ ਕਰਮੋਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਾਦ ਵਰਤਾ ਕੇ ਗਿਆਨੀ ਫਿਰ ਪੜ੍ਹਨ ਬੈਠ ਗਿਆ।

ਦੋਹਾਂ ਭਰਾਵਾਂ ਨੇ ਅੱਗੇ ਵਧ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਕੱੜਕ ਕੇ ਬੋਲੇ,”ਮਾਸਟਰ ! ਤੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ 'ਚ ਉਸ ਕਮੀਣ ਨਾਲ ਖੇਹ ਖਾ ਕੇ ਬਿਨਾ ਨਾਏ ਧੋਏ ਪਾਠ ਕਰਨ ਲਗ ਪਿਆ ਐਂ, ਤੈਨੂੰ ਸ਼ਰਮ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਕਰਦੇ ਨੂੰ?” ਗਿਆਨੀ ਨੇ ਰੌਲੇ ਦੇ ਡਰ ਤੋਂ ਝੱਟ ਪੈਰ ਨਾਲ ਸਪੀਕਰ ਦਾ ਬਟਨ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿਤਾ ਤੇ ਕੇ ਕਿਹਾ,” ਬੇਇਜ਼ਤੀ ਤੁਸੀਂ ਨੀ ਕਰ ਰਹੇ ਪਾਠ ਭੰਗ ਕਰਾ ਕੇ? ਛੱਡੋ, ਫੇਰ ਗੱਲ ਕਰਿਓ ਮੇਰੇ ਨਾਲ। ਬਹੁਤਾ ਕਹਿਨੇ ਓਂ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਛੱਡ ਦੇਨਾਂ।" "ਪਰਧਾਨਗੀ ਤੂੰ ਕੀ ਛਡੇਂਗਾ ਪਾਖੰਡੀ, ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਤਾਂ ਹੁਣ ਪਿੰਡ ਛਡਾਊ ਤੇਰੀ ਕਰਤੂਤ ਸੁਣ ਕੇ।" ਫੜਨ ਆਲ਼ਿਆਂ ਨੇ ਲਲਕਾਰਿਆ।

ਦਬਕਾ ਸੁਣ ਕੇ ਸੰਤ ਦੀਆਂ ਹਵਾਈਆਂ ਉਡ ਗਈਆਂ। ਉਹ ਗਿੜਗਿੜਾ ਕੇ ਕਹਿਣ ਲਗਿਆ, “ਦੇਖੋ! ਗੱਲ ਬਾਹਰ ਨਾ ਜਾਵੇ। ਬੇਇਜ਼ਤੀ ਮੇਰੇ ਕੱਲੇ ਦੀ ਨੀ, ਨਾਲ ਗੁਰਦਵਾਰੇ ਤੇ ਪਿੰਡ ਦੀ ਵੀ ਹੋਊ।" ਦੋਵੇਂ ਭਰਾਵਾਂ ਨੇ ਸਮਝਦਾਰੀ ਨਾਲ ਕੰਮ ਲੈਂਦਿਆਂ ਉਸ ਨੂੰ ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਘਰ ਤੋਰ ਦਿਤਾ ਤੇ ਗੱਲ ਬੋਚਣ ਲਈ ਨਿੱਤਨੇਮ ਦੇ ਪਾਠ ਦੀ ਟੇਪ ਲਾ ਦਿਤੀ। ਗੱਲ ਉਡੀ ਨੀ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਸਾਹਿਬ, ਪਰ ਅੰਦਰ ਖਾਤੇ ਇਸ ਦਾ ਪਤਾ ਸਭ ਨੂੰ ਐ।" ਪੰਡਿਤ ਨੇ ਅਪਣਾ ਵਿਖਿਆਨ ਸਮੇਟਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।

ਗੱਲ ਪੂਰੀ ਕਰ ਕੇ ਪੰਡਤ ਚਲਾ ਗਿਆ।ਉਸ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਸੰਤ ਗੁਰਪਾਲ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੋਹਾਂ ਤੋਂ ਮੇਰਾ ਭਰੋਸਾ ਉੱਠਣ ਲੱਗਿਆ। ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਗੁਬਾਰ ਜਿਹਾ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ ਤੇ ਮੇਰਾ ਦਮ ਘੁਟਣ ਲਗਿਆ। ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਮੇਰਾ ਧਰਮ ਤੋਂ ਮੁਕੰਮਲ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਉੱਠ ਜਾਵੇ, ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਕਿਸੇ ਪੰਥ-ਦਰਦੀ ਨਾਲ ਨਿੰਦਾ ਚਰਚਾ ਕਰ ਕੇ ਧਰਵਾਸ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਲਿਹਾਜ਼ਾ ਮੈਂ ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਆਪਣੇ ਮਿੱਤਰ ਡਾ: ਸਾਧੂ ਦੇ ਘਰ ਗਿਆ। ਉਹ ਘਰੇ ਨਾ ਮਿਲਿਆ ਤੇ ਮੈਂ ਸਾਡੀ ਸਾਂਝੀ ਪਹਿਚਾਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਜਗੀਰ ਸਿੰਘ ਵਲ ਨਿਕਲ ਗਿਆ। ਜਗੀਰ ਸਿੰਘ ਪਾਠ ਪੂਜਾ ਵਿਚ ਲੀਨ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ, ਖ਼ੁਸ਼ਤਬੀਅਤ ਤੇ ਮਿਠਬੋਲੜਾ ਅਮ੍ਰਿਤਧਾਰੀ ਸਿੱਖ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਮੈਂ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਜਾਣਦਾ ਸਾਂ ਜਦੋਂ ਚਾਲੀ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਤੇ ਹੁਣ ਦਾ ਗਾਇਕ ਗੁਰਦਾਸ ਮਾਨ ਸਾਡੇ ਕਾਲਜ ਮੁਕਤਸਰ ਵਿਚ ਕੱਚੇ ਲੈਕਚਰਾਰ ਲਗ ਕੇ ਆਏ ਸਨ। ਉਦੋਂ ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦਾ ਸੀ ਪਰ ਬਾਦ ਵਿਚ ਧਰਮ ਅਧਿਐਨ ਦੀ ਐਮ ਏ ਕਰ ਕੇ ਕਿਸੇ ਧਾਰਮਿਕ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਗੁਰਮਤਿ ਪੜਾਉਣ ਲਗ ਪਿਆ ਸੀ। ਰਿਟਾਇਰ ਹੋਣ ਉਪਰੰਤ ਦਖੱਣੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਲੜਕੀਆਂ ਦੇ ਇਕ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਰਹਿਣ ਮਗਰੋਂ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਸਮੇਤ ਅਰਬਨ ਅੇਸਟੇਟ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਬਸ ਗਿਆ ਸੀ।

ਆਪਣੇ ਸੁਭਾਅ ਅਨੁਸਾਰ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਜਗੀਰ ਸਿੰਘ ਗੁਰਦਵਾਰਿਆਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਸੇਵਾ ਕਰ ਕੇ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗੁਰਦਵਰਿਆਂ ਦੀ ਕਈ ਵਾਰ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਸੀ ਤੇ ਇਕ ਦੋ ਵਾਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵੀ ਜਾ ਆਇਆ ਸੀ। ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਦਵਾਨ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਕਈ ਵਾਰ ਤਾਂ ਸਿੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਮਾਗਮਾਂ ਤੇ ਆਉਣ ਲਈ ਆਪ ਵੀ ਸੱਦ ਲੈਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਸੰਤ ਗੁਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਦੇ ਗੁਰਦਵਾਰੇ ਦੀ ਅਨੋਖੀ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲਤਾ ਬਾਰੇ ਸੁਣ ਕੇ ਉਹ ਇਕ ਵਾਰ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਪਿੰਡ ਹਸਨਪੁਰ ਗਿਆ ਸੀ ਤੇ ਇਸ ਗੁਰਧਾਮ ਦੀ ਤੱਰਕੀ ਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਅਖੀਂ ਵੇਖ ਕੇ ਕੀਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮਗਰੋਂ ਉਸ ਦਾ ਸੰਤ ਗੁਰਪਾਲ ਨਾਲ ਸਿੱਧਾ ਰਾਵਤਾ ਕਾਇਮ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਇੱਕਲਾ ਵੀ ਕਈ ਵਾਰ ਉਥੇ ਜਾਣ ਲਗਿਆ ਸੀ। ਹਮ-ਉਮਰ ਤੇ ਹਮ-ਖਿਆਲ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਦੋਹਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਚੰਗੀ ਬਨਣ ਲਗੀ ਸੀ। ਕਦੇ 2 ਸੰਤ ਉਸ ਸਿਰ ਚਲਦੇ ਅਖੰਡ ਪਾਠਾਂ ਵਿਚ ਪਾਠੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵੀ ਲਾ ਦੇਂਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਸੰਤ ਨਾਲ ਵਧੇਰੇ ਨੇੜਤਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਮੈਨੂੰ ਉਸ ਨਾਲ ਹੀ ਦਿਲ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਨਾ ਵਧੇਰੇ ਸਾਰਥਿਕ ਲਗਿਆ।

ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਪੁੱਜਾ ਉਹ ਦੋ ਪਤਵੰਤਿਆ ਨਾਲ ਘਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਲਾਅਨ ਵਿਚ ਬੈਠਾ ਗੱਲਾਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਆਇਆ ਦੇਖ ਉਸ ਦੇ ਮਹਿਮਾਨ ਉੱਠ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਏ ਤੇ ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਜੀ ਆਇਆਂ ਕਰਦਾ ਅੰਦਰ ਲੈ ਗਿਆ। ਖ਼ਬਰਸਾਰਾਂ ਤੋਂ ਵਿਹਲੇ ਹੋ ਜਦੋਂ ਚਾਹ ਪੀਣ ਲਗੇ ਤਾਂ ਮੈਂ ਗੱਲ ਅਰੰਭ ਕਰਨ ਦੇ ਪੱਜ ਨਾਲ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ਯਾਰ ਸੱਚ, ਤੂੰ ਗੁਰਪਾਲ ਬਾਰੇ ਸੁਣਿਐਂ? ”

ਮੇਰੀ ਗੱਲ ਵਿੱਚੋਂ ਟੋਕ ਕੇ ਕਹਿਣ ਲਗਿਆ। "ਆਹੋ! ਪਤਾ ਐ ਸਾਰਾ ਮੈਨੂੰ। ਦਰ ਅਸਲ ਇਹ ਹਸਨਪੁਰੀਆ ਵੀ ਨਿਰਾ ਕਮਲਾ ਈ ਨਿਕਲਿਆ। ਅਜਿਹਾ ਕੰਮ ਉਸ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ 'ਚ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ?” ਫਿਰ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਹਲਕੀ ਜਿਹੀ ਮੁਸਕਾਨ ਲਿਆ ਕੇ ਸ਼ਰਾਰਤੀ ਲਹਿਜ਼ੇ ਵਿਚ ਕਹਿਣ ਲਗਿਆ, "ਜੇ ਕਰਨਾ ਈ ਸੀ, ਮੈਨੂੰ ਸੱਦ ਲੈਂਦਾ। ਮੈਂ ਬੈਠ ਜਾਂਦਾ ਉਹਦੀ ਥਾਂ ਪਾਠ ਤੇ।" ਇੰਨਾ ਕਹਿ ਕੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਬੁੱਢਾਪੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਚਮਕ ਆ ਗਈ ਤੇ ਉਹ ਫਿਰ ਬੋਲਿਆ, "ਜਦੋਂ ਉਹ ਆ ਜਾਂਦਾ ਮੈਂ ਜਾਇਆ ਆਉਂਦਾ।" ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਉਹ ਖਿੜ 2 ਹਸਿਆ।

ਮੈਂ ਉਸ ਦੇ ਹਾਸੇ ਦਾ ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਨਾ ਦੇ ਸਕਿਆ। ਉਸ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਮੈਂ ਇਕ ਅਜੀਬ ਸ਼ੂਨਤਾ ਵਿਚ ਚਲਾ ਗਿਆ ਸਾਂ ਜਿਥੋਂ ਮੈਨੂੰ ਮਨੁਖੀ ਹਵਸ ਤੇ ਲਾਲਸਾ ਅੱਗੇ ਧਰਮ ਹਾਰਦਾ ਨਜ਼ਰ ਆਇਆ। ਕੋਈ ਹੋਰ ਸਿੰਘ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਸੁਣ ਕੇ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹੀ ਕਹਿੰਦਾ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਕੁਰਾਹੀਆ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂਵਾਦ ਨਿਗਲ ਗਿਆ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਵੱਖਰਾ ਹੋਮਲੈਂਡ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿਚ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਦੀਆਂ ਇਹ ਤੁਕਾਂ ਮੰਡਰਾਉਣ ਲਗੀਆਂ :-

                 ਫਰੀਦਾ ਕਾਲੇ ਮੈਡੇ ਕਪੜੇ ਕਾਲਾ ਮੈਡਾ ਵੇਸੁ।

                 ਗੁਨਹੀ ਭਰਿਆ ਮੈ ਫਿਰਾ ਲੋਕੁ ਕਹੈ ਦਰਵੇਸੁ॥